پاسخ کوتاه:
در متنی که به امام خمینی (ره) نسبت داده شده است، این‌گونه القا می‌شود که امام دانشگاه را “منشأ فساد” دانسته و مخالف وجود دانشگاه بوده است. این برداشت گمراه‌کننده است و نتیجه‌ی تقطیع و تحریف سخنان ایشان می‌باشد. امام خمینی همواره بر اهمیت دانشگاه و نقش آن در تعیین سرنوشت ملت تأکید داشتند، ولی در عین حال نسبت به دانشگاهی که اخلاق و تهذیب در آن نباشد هشدار می‌دادند. ایشان دانشگاه را هم منشأ ترقیات معنوی و مادی و هم منشأ فساد می‌دانستند، بسته به اینکه چه کسانی و با چه نیتی در آن فعالیت می‌کنند..
پاسخ کامل:
چرا این گزاره؟
هدف از تقطیع و تحریف سخنان امام خمینی (ره) نشان دادن ایشان به‌عنوان فردی علم‌ستیز و مخالف با دانشگاه است. این برداشت کاملاً نادرست است و ناشی از حذف بخش‌هایی از سخنان ایشان و سوء‌برداشت از متن کامل سخنان امام است. امام خمینی بارها تأکید کردند که دانشگاه باید مرکزی برای تربیت افراد متعهد و مسئول باشد، نه مکانی برای فساد و انحراف. این موضوع که “دانشگاه منشأ فساد است” در صورتی صحیح است که دانشگاه از اخلاق و معنویت تهی باشد، نه به‌طور کلی.
مراد امام از این گزاره
از جملاتی چون «از دانشگاه باید سرنوشت یک ملت تعیین بشود» (صحیفه امام، ۸/۶۱) عمق نگاه امام به دانشگاه مشخص می شود. امام با پیوند نهاد دانشگاه و حق تعیین سرنوشت می‌خواهد بگوید سرنوشت ملت را نه نهاد قدرت و نه نهادهای دیگر که دانشگاه تعیین می‌کند. امام دانشگاه را زیربنای جامعه می‌داند: «دانشگاه مبداء همه تحولات است» (صحیفه امام، ۸/۶۴) و سهمی اساسی در سعادت جامعه به دانشگاه می‌بخشد. افزون بر سخنان حکمیانه بسیار، رابطه دقیق و عاطفی امام با دانشگاهیان نیز جای تامل بسیار است.
امام می فرماید:
وقتی ما به یک نظر وسیعی به همه دنیا و به همه دانشگاههایی که در دنیا هست بیندازیم، تمام این مصیبتها که برای بشر پیش آمده است ریشه‌اش از دانشگاه بوده. ریشه‌اش از این تخصصهای دانشگاهی بوده. این همه ابزار فنای انسان و این همه پیشرفتهایی که به خیال خودشان در ابزار جنگی دارند، اساسش از دانشمندانی بوده است که از دانشگاه بیرون آمده‌اند. دانشگاهی که در کنار او اخلاق نبوده است، در کنار او تهذیب نبوده است. و تمام فسادهایی که در یک ملتی یا ملت‌ها پیدا شده است از حوزه‌های علمیه‌ای بوده است که متعهد به دستورات اسلامی نبوده‌اند. تمام این ادیانی که ساخته شده است از دانشمندان و علما سرچشمه گرفته است. علمی که پَهْلویِ او اخلاق و تعهد اسلامی نبوده است، تهذیب نبوده است، دنیا را دانشگاه به فساد کشانده است. و دنیا را دانشگاه می‌تواند به صلاح بکشد. دانشگاههای سرتاسر جهان اگر موازین انسانی را، اخلاق انسانی را، آنچه که در فطرت انسان است، در کنار تعلیم و تعلّم قرار بدهند، یک عالَم، عالَم نور می‌شود. و اگر تخصصها و علمها منفصل باشد از اخلاق، منفصل باشد از تهذیب، منفصل باشد از انسان آگاه، انسان متعهد، این همه مصیبتهایی که در دنیا پیدا شده است از همان متفکرین و متخصصین دانشگاهها بوده. این دو مرکز- که مرکز علم است- هم می‌تواند مرکز تمام گرفتاریهای بشر باشد و هم می‌تواند مرکز تمام ترقیات معنوی و مادی بشر باشد. علم و عمل، علم و تعهد به منزله دو بال هستند که با هم می‌توانند به مراتب ترقی و تعالی برسند.
امام خمینی (ره) بمناسبت «وحدت حوزه و دانشگاه» در تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۵۹ به تبیین خطرات حوزه فاسد و دانشگاه ناسالم می‌پردازند و می‌فرمایند:
خطر دانشگاه از خطر بمب خوشه‌ای بالاتر است، چنانچه خطر حوزه‌های علمیه هم از خطر دانشگاه بالاتر است باید اینها تهذیب بشوند باید اشخاص متعهد چه در حوزه‌های علمیه و دانشگاه کمر خود را برای اصلاح این محیط ها محکم ببندند.
در واقع معاندین بخش‌هایی از سخنان حضرت امام که درباره حوزه علمیه صحبت کرده بودند را حذف و همان بخش مربوط به دانشگاه را هم به گونه‌ای تدوین کرده که گویی امام خمینی (ره) ضددانشگاه بوده اند. در حالی که امام برای آن که حوزه و دانشگاه در جهت مقاصد الهی و خدمت به انسان و نوع بشر باشد تهذیب نفس را لازم می داند.
گزاره های مرتبط
امام خمینی در موارد متعدد به اهمیت دانشگاه و نقش آن در پیشرفت یا انحطاط جامعه اشاره کرده‌اند. به عنوان مثال:
دانشگاه سر رشته همه امور
ما اگر دانشگاهمان اداره نشود، کارمان زار است! تمام مسائل به دست دانشگاه است. یعنی این دو تا قطبِ دانشگاه و روحانی همۀ مقدرات مملکت تو مشت اینهاست. دانشگاهی، دانشجو، چه دانشجوی قدیمی، چه دانشجوی جدید، همۀ مسائل توی دست اینها باید حل بشود. اینها قوۀ متفکرۀ یک ملت هستند. اگر دانشگاه را ما سست بگیریم و از دست ما برود، همه چیزمان از دستمان رفته است. (همان، ۸/۱۴۱)
دانشگاه چراغ راه هدایت ملت
سلام بر دانش و دانشگاه و دانشگاهیانی که چراغ راه هدایت و راهنمای ملت به سوی تعالی و سعادت و فضل و فضیلت میباشند. سلام بر جوانان برومندی که با سلاح علم در سرفرازی و اعتلای کشور عزیز اسلامی کوشا، و در رسیدن به هدفهای انسانی ـ اسلامی از هیچ زحمت و کوشش دریغ ندارند. سلام بر دانشجویان و استادانی که در سالهای طولانی اختناق با محرومیتها و شکنجههای روحی و جسمی مواجه، و با شجاعت و شهامت در مقابل استبدادها و قُلْدُریها ایستاده و تسلیم قدرتهای شیطانی نشدهاند. سلام بر عزیزانی که در نهضت اسلامی و انقلاب بزرگ ملت در سختترین شرایط از محرومین و مستضعفین دفاع، و از تهاجم و یورش جنود ابلیسی به مراکز علم و ادب نهراسیده و با آنان با فداکاری مقابله کردند. و سلام به همۀ قشرهای دانشجو، از اطفال دبستانی و جوانان دبیرستانی و دانشمندان و استادان و دانشجویان دانشگاهی سراسر کشور، که مکانهای علمی و مقدس خود را به صورتهای دژهایی مستحکم و سنگرهای شکستناپذیر درآورده، و از استقلال و آزادی میهن عزیز خود دفاع نموده؛ و سنگرهای شیطانی را با پشتیبانی ملت بزرگ در هم شکسته؛ و دشمن خونخوار را دفن کردند. (همان، ۱۰/۸۷)
گفتمان امام
برای آشنایی بیشتر با گفتمان امام(س) در موضوع «دانشگاه» به ویکی امام ذیل این مدخل مراجعه بفرمایید.
در این لینک برای محققان مطالب کامل تری ذکر شده است:
