«اقتصاد مال خر است»
پاسخ کوتاه:
سخن «اقتصاد مال خر است» به اشتباه به امام خمینی (س) نسبت داده شده و هدف از این تحریف القای نگرش منفی ایشان به اقتصاد و به تبع آن، توجیه مشکلات اقتصادی کنونی کشور است. در واقع، امام خمینی (س) در سخنان خود به اهمیت ارزش‌های انسانی و دینی فراتر از مسائل اقتصادی اشاره کرده‌اند و تأکید کرده‌اند که انسان‌ها برای ارزش‌های بالاتر جان می‌دهند نه برای مسائل مادی. این تحریف به نوعی مغالطه است که هدف اصلی امام را نادیده می‌گیرد و به جای آن، یک برداشت نادرست از کلام ایشان ارائه می‌دهد.
پاسخ کامل:
چرا این گزاره؟
برخی رسانه ها تلاش می‌کنند تا با استناد به این جمله، اینگونه القاء کنند که امام خمینی (س) به مسائل اقتصادی بی‌توجه بوده و این بی‌توجهی موجب بروز مشکلات اقتصادی در کشور شده است. این نوع مغالطه، به وضوح از دسته مغالطات «تحریف معنا» و «تقطیع کلام» قرار می‌گیرد. این افراد به جای بررسی کامل و دقیق سخنان امام(س)، تنها بخشی از آن را که به نفع خودشان است، نقل می‌کنند و بدین ترتیب، حقیقت را به نفع خود تغییر می‌دهند.
مراد امام(س) از این گزاره
منظور امام خمینی (س) از سخنان خود در این زمینه، تأکید بر اولویت ارزش‌های انسانی و دینی بر مسائل اقتصادی است. ایشان در سخنرانی‌های خود بارها به این نکته اشاره کرده‌اند که انقلاب اسلامی برای بهبود وضعیت اقتصادی نبوده است، بلکه هدف اصلی آن تحقق ارزش‌های اسلامی و انسانی بوده است.
لذا آن چه که دستاویز این تحریف و شایعه قرار گرفته است، برخورد حضرت امام (ره) با فضا سازی ایجاد شده بود. یک عده جوّ راه‌انداخته بودند که مگر انقلاب نکردیم، پس چرا اجناسی گران شد، چرا خانه ارزان نشد، چرا چنین و چنان شد یا نشد؟! بدیهی است که این جوّ، گرانی، تورم، بی‌کاری و … را هدف نگرفته نبود، بلکه انقلاب و هدف از انقلاب را هدف گرفته بود و امام نیز پاسخ دادند که ما برای نان، خربزه، خانه و … انقلاب نکردیم و انسان برای این چیزها شهید نمی‌دهد.
ایشان متذکر شدند که ما مثل آنان که فقط دنیا را هدف گرفته‌اند و از دنیا نیز رفاه بدن را طالبند، اقتصاد را زیربنا نمی‌دانیم. همه چیز را فدای اقتصاد نمی‌کنیم و این نگاه به انسان، غلط و ناشی از انسان‌نشناسی است. وقتی توصیف‌شان از انسان همین بدن است و انسان را حیوان ناطق، حیوان ایستاده، حیوان با شعوری بیشتر، حیوانی تکامل یافته میمون و … می‌خوانند، بدیهی است که جز حیوانیت در نظر ندارند و همه چیز را مثل خر فدای حیوانیت می‌کنند، لذا هرگز نفرمودند که «اقتصاد مال خر است»، بلکه فرمودند آنان انسان را خر تصور کرده‌اند و لذا نگاه‌شان به اقتصاد نیز کاملاً حیوانی می‌باشد:
متن کامل بیانات
من میل دارم که همه باورشان آمده باشد که این نهضتی که از اول تا آخرش – قریب پانزده شانزده سال، طول کشید و زحمت‌ها کشیده شد، خون‌ها داده شد و جوانها از دست رفت، خانه‌ها از دست رفت، خانمان‌ها خراب شد، و خصوصاً در این یکی دو سال آخر که همه شاهد بودید که چه شد، باورمان آمده باشد که این همه برای اسلام بود.
هیچ من نمی‌توانم تصور کنم و هیچ عاقلی نمی‌تواند تصور کند که بگویند ما خون‌هایمان را دادیم که خربزه ارزان بشود! ما جوان‌هایمان را دادیم که خانه ارزان بشود. هیچ عاقلی جوانش را نمی‌دهد که خانه ارزان گیرش بیاید. مردم همه چیزشان را برای جوان‌هاشان می‌خواهند … .
همه دیدید که تمام قشرها، خانمها، ریختند توی خیابانها، جوانها ریختند توی خیابانها، در پشت بامها، در کوچه و بَرزَن و همه جا، فریادشان این بود که ما اسلام را می خواهیم و جمهوری اسلامی می خواهیم. برای اسلام است که انسان می تواند جانش را بدهد. اولیای ما هم برای اسلام جان دادند، نه برای اقتصاد، اقتصاد قابل این نیست. آدم، اقتصاد را برای خودش می خواهد؛ خودش را به کشتن بدهد که اقتصادش درست بشود! این معقول نیست. یا جوانهایشان را به کشتن بدهند که نان ارزان گیرش بیاید! این یک چیز معقولی نیست. آن که معقول است و عمل شد و همه دیدیم و همه دیدید، این است که همان طوری که در صدر اسلام، پیغمبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ و اولیای اسلام همه چیزشان را فدای اسلام می کردند، برای اینکه در این فداکاری باخت نیست.
آنهایی که دم از اقتصاد می زنند و زیربنای همه چیز را اقتصاد می دانند از باب اینکه انسان را نمی دانند یعنی چه، خیال می کنند که انسان هم یک حیوانی است که همان خورد و خوراک است! منتها خورد و خوراک این حیوان با حیوانات دیگر یک فرقی دارد. این چلوکباب می خورد؛ او کاه می خورد؛ اما هر دو حیوانند. اینهایی که زیربنای همه چیز را اقتصاد می دانند اینها انسان را حیوان می دانند. حیوان هم همه چیزش فدای اقتصادش است. زیربنای همه چیزش [است] الاغ هم زیربنای همه چیزش اقتصادش است. اینها انسان را نشناختند اصلاً که چه هست. ما باید باورمان بیاید به اینکه مملکت ما همه چیزش را فدا می خواست بکند برای اسلام. الآن هم می آیند به من می گویند، مکرر ـ دستجمعی، تنهایی ـ که شما دعا کنید ما شهید بشویم. معقول است که بگوید من شهید بشوم برای اینکه شکمم سیر بشود؟ برای شکمش می خواهد شهید بشود؟! کسی معقول است که تقاضای شهادت بکند برای شکمش؟ همچو معقول نیست این معنا، تقاضای شهادت برای اینکه ادراک کرده است که در شهادت موت نیست؛ یک حیات جاوید است، برای حیات جاوید است که این تقاضای شهادت می کند. زیربنا توحید است، زیربنا عقاید حقّۀ الهی است؛ نه زیربنا شکم باشد. اینهایی که اقتصاد را زیربنا می دانند، اینها منحط کردند انسان را از حدّ انسانیت به حد یک حیوانی، مثل سایر حیوانات؛ این هم مثل سایر حیوانات. (صحیفه امام جلد 9 صفحه 450 )
لذا این سخنان به هیچ وجه به معنی کم اهمیت جلوه دادن اقتصاد یا بی تفاوتی نسبت به آن نیست. بلکه در مقام ارزشگذاری است.
گزاره های مرتبط:
حضرت امام خمینی (ره) نزدیک به 500 مرتبه، به صورت مستقیم درباره اقتصاد صحبت کردند و به اهمیت آن تصریح نمودند و استقلال اقتصادی را ضرورت حیات و رشد بر شمردند و از وابستگی اقتصادی بر حذر داشتند که متون همه این سخنان موجود است و هرگز به دنبال تضعیف اقتصاد نبوده اند. به عنوان مثال:
1: قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، در مصاحبه با خبرنگار رادیو و تلویزیون سوییس: « یکى از خیانت‌هایى که شاه به کشور ما کرده است، وابسته کردن اقتصاد ما به اجانب است. اقتصاد ما، به واسطه اعمال شاه، چه در اصلاحات ارضى که به طور کلى موجب فساد زراعت شده، و چه هزینه هاى بسیار فوق العاده اى که به طور بیهوده خرج شده، مثل خریدن سلاح‌هاى بسیار زیاد که براى ملت ما نفع ندارد که ضرر هم دارد. و براى اجانب با آن سلاح‌ها پایگاه درست شده است و … موجب ضعف اقتصاد و پاشیدگى اقتصادى و به هم ریختن بنیادهاى اقتصادى است. مردم ما با انقلابى که شده است قادر هستند همه امور را در مجراى صحیح و مستقل قرار دهند.» (24 آبان 1357/14 ذى الحجه 1398. مكان: فرانسه، نوفل لوشاتو)
2: «مسئله این است که باید به نفت نقش بایسته و حساب شده در اقتصاد کشورها و به طریق اولى کشورهاى نفت خیز داد، و به اقتصاد کشور قابلیت رشد واقعى بخشید، و نه رشد کاذب. ما سیاست نفتى خود را بر این اساس تنظیم خواهیم کرد. در این صورت است که مى توانیم به عنوان طرف مساوى درباره قیمت نفت و فرآورده‌هاى آن و قیمت کالاهایى که مى‌خریم، به آنچه عدل است عمل نماییم.» (مصاحبه با روزنامه آلمانى دنياى سوم، 24 آبان 1357)
3: «اقتصاد ما باید متحول بشود؛ اقتصاد وابسته به اقتصاد مستقل متبدل بشود. تمام چیزهایى که در حکومت طاغوت بود و به تَبَع اجانب در این مملکت ضعیف، در این مملکت زیردست، پیاده شده بود با استقرار حکومت اسلامى و حکومت جمهورى اسلامى تمام اینها باید زیرورو بشود» (پيام راديو- تلويزيونى. زمان: عصر 12 فروردين 1358)
4: «ما امروز اگر بخواهیم با این قدرت بزرگ مواجه باشیم و در این میدان شکست نخوریم احتیاج به چند امر داریم: یکى اینکه ما اقتصاد خودمان را طورى کنیم که خودکفا باشیم.» (سخنرانى در جمع كارگزاران مسجد قبا و دانشجويان مريوان، 4 دى 1358)
و…
گفتمان امام
برای آشنایی بیشتر با گفتمان امام(س) در موضوع «اقتصاد» به ویکی امام ذیل این مدخل مراجعه بفرمایید.