انتساب گزاره “خطر دانشگاه از خطر بمب خوشه‌ای بالاتر است” به امام خمینی (س) بدون ارائه کامل و دقیق سخنان ایشان، گمراه کننده است؛ چرا که این عبارت تقطیع شده و بدون توجه به بستر و شرطی که امام خمینی (س) برای خطرناک بودن دانشگاه ذکر کرده‌اند، ارائه شده و نگاه جامع ایشان به دانشگاه را تحریف می‌کند.
شرح تفصیلی:
ادعای اینکه امام خمینی (س) نگاهی منفی به دانشگاه داشته و حتی خطر آن را از بمب خوشه‌ای بالاتر می‌دانسته‌اند، برداشتی گمراه کننده است که ناشی از تقطیع و تحریف عامدانه یا ناآگاهانه بخشی از سخنان ایشان است. هدف از ارائه این گزاره به شکل ناقص، القای این تصور نادرست است که ایشان مخالف علم و نهاد دانشگاه بوده‌اند، در حالی که بررسی مجموع فرمایشات امام خمینی (س) نشان‌دهنده جایگاه بسیار رفیع دانشگاه از دیدگاه ایشان است.
امام خمینی (س) همواره بر اهمیت محوری دانشگاه در تعیین سرنوشت ملت تأکید داشته‌اند. ایشان در فرمایشات خود به صراحت بیان کرده‌اند:
«از دانشگاه باید سرنوشت یک ملت تعیین بشود» (صحیفه امام، ج ۸، ص ۶۱).
این جمله عمق نگاه ایشان به دانشگاه را نشان می‌دهد که چگونه این نهاد علمی را با حق تعیین سرنوشت ملت پیوند می‌زنند و آن را نهادی فراتر از نهادهای قدرت یا سایر نهادها در تعیین مسیر جامعه می‌دانند. از دیدگاه ایشان، دانشگاه زیربنای جامعه است:
«دانشگاه مبداء همه تحولات است» (صحیفه امام، ج ۸، ص ۶۴).
ایشان سهمی اساسی در سعادت جامعه برای دانشگاه قائل بودند و علاوه بر سخنان حکیمانه متعدد، رابطه عاطفی و دقیق ایشان با دانشگاهیان نیز گواه این مدعاست.
با وجود این نگاه متعالی به دانشگاه، امام خمینی (س) نسبت به دانشگاهی که از اخلاق، تهذیب و تعهد تهی باشد، هشدار می‌دادند. ایشان معتقد بودند که دو مرکز اصلی علم، یعنی حوزه و دانشگاه، می‌توانند هم منشأ تمام گرفتاریهای بشر باشند و هم مرکز تمام ترقیات معنوی و مادی. این دوگانگی ناشی از این است که آیا علم در کنار اخلاق و تعهد قرار گرفته است یا خیر. ایشان در این باره می‌فرمایند:
«وقتی ما به یک نظر وسیعی به همه دنیا و به همه دانشگاههایی که در دنیا هست بیندازیم، تمام این مصیبتها که برای بشر پیش آمده است ریشه‌اش از دانشگاه بوده. ریشه‌اش از این تخصصهای دانشگاهی بوده. این همه ابزار فنای انسان و این همه پیشرفتهایی که به خیال خودشان در ابزار جنگی دارند، اساسش از دانشمندانی بوده است که از دانشگاه بیرون آمده‌اند. دانشگاهی که در کنار او اخلاق نبوده است، در کنار او تهذیب نبوده است. و تمام فسادهایی که در یک ملتی یا ملت‌ها پیدا شده است از حوزه‌های علمیه‌ای بوده است که متعهد به دستورات اسلامی نبوده‌اند. تمام این ادیانی که ساخته شده است از دانشمندان و علما سرچشمه گرفته است. علمی که پَهْلویِ او اخلاق و تعهد اسلامی نبوده است، تهذیب نبوده است، دنیا را دانشگاه به فساد کشانده است. و دنیا را دانشگاه می‌تواند به صلاح بکشد. دانشگاههای سرتاسر جهان اگر موازین انسانی را، اخلاق انسانی را، آنچه که در فطرت انسان است، در کنار تعلیم و تعلّم قرار بدهند، یک عالَم، عالَم نور می‌شود. و اگر تخصصها و علمها منفصل باشد از اخلاق، منفصل باشد از تهذیب، منفصل باشد از انسان آگاه، انسان متعهد، این همه مصیبتهایی که در دنیا پیدا شده است از همان متفکرین و متخصصین دانشگاهها بوده. این دو مرکز- که مرکز علم است- هم می‌تواند مرکز تمام گرفتاریهای بشر باشد و هم می‌تواند مرکز تمام ترقیات معنوی و مادی بشر باشد. علم و عمل، علم و تعهد به منزله دو بال هستند که با هم می‌توانند به مراتب ترقی و تعالی برسند.»
عبارت مورد بحث، یعنی «خطر دانشگاه از خطر بمب خوشه‌ای بالاتر است»، در واقع بخشی از سخنان امام خمینی (س) به مناسبت «وحدت حوزه و دانشگاه» در تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۵۹ است. در این سخنرانی، ایشان در حال تبیین خطرات بالقوه حوزه علمیه ناسالم و دانشگاه ناسالم بودند. نکته کلیدی که در نقل قول تقطیع شده حذف می‌شود، این است که ایشان بلافاصله پس از عبارت مربوط به دانشگاه، به خطر حوزه علمیه نیز اشاره کرده و فرمودند:
«خطر دانشگاه از خطر بمب خوشه‌ای بالاتر است، چنانچه خطر حوزه‌های علمیه هم از خطر دانشگاه بالاتر است باید اینها تهذیب بشوند باید اشخاص متعهد چه در حوزه‌های علمیه و دانشگاه کمر خود را برای اصلاح این محیط ها محکم ببندند.»
همانطور که مشاهده می‌شود، امام خمینی (س) خطر را نه به ذات نهاد دانشگاه، بلکه به عدم “تهذیب” و نبود “اشخاص متعهد” در هر دو محیط علمی (حوزه و دانشگاه) نسبت می‌دهند. ایشان حتی خطر حوزه علمیه فاقد تعهد را بالاتر از خطر دانشگاه فاقد تهذیب می‌دانند. بنابراین، گزاره مورد بررسی با حذف بخش مربوط به حوزه علمیه و همچنین نادیده گرفتن شرط “تهذیب شدن” و وجود “اشخاص متعهد”، معنای اصلی کلام ایشان را منحرف کرده و تصویری نادرست و ضدعلم از ایشان ارائه می‌دهد. مراد ایشان این بود که اگر دانشگاه (یا حوزه) از رسالت اصلی خود منحرف شده و تهذیب و تعهد در آن نباشد، می‌تواند منشأ فسادها و خطرات بسیار بزرگتری برای جامعه باشد، حتی بزرگتر از خطرات مادی همچون بمب خوشه‌ای. این هشدار، نه به معنی نفی دانشگاه، بلکه تأکیدی بر اهمیت حیاتی تربیت صحیح در کنار تعلیم است.
در موارد متعدد دیگری نیز، امام خمینی (س) به جایگاه والای دانشگاه و دانشگاهیان اشاره کرده‌اند:
«ما اگر دانشگاهمان اداره نشود، کارمان زار است! دانشگاه، تمام مسائل به دست دانشگاه است. یعنی این دو تا قطبِ دانشگاه و روحانی همۀ مقدرات مملکت تو مشت اینهاست. دانشگاهی، دانشجو، چه دانشجوی قدیمی، چه دانشجوی جدید، همۀ مسائل توی دست اینها باید حل بشود. اینها قوۀ متفکرۀ یک ملت هستند. اگر دانشگاه را ما سست بگیریم و از دست ما برود، همه چیزمان از دستمان رفته است.» (صحیفه امام، ج ۸، ص ۱۴۱)
و نیز فرمودند:
«سلام بر دانش و دانشگاه و دانشگاهیانی که چراغ راه هدایت و راهنمای ملت به سوی تعالی و سعادت و فضل و فضیلت میباشند. سلام بر جوانان برومندی که با سلاح علم در سرفرازی و اعتلای کشور عزیز اسلامی کوشا، و در رسیدن به هدفهای انسانی ـ اسلامی از هیچ زحمت و کوشش دریغ ندارند…» (صحیفه امام، ج ۱۰، ص ۸۷)
این فرمایشات به وضوح نشان می‌دهد که نگاه امام خمینی (س) به دانشگاه، نگاهی مثبت و حیاتی بوده و هشدار ایشان نسبت به خطر دانشگاه، مشروط به عدم تهذیب و تعهد و در مقام مقایسه با خطر مشابه در حوزه علمیه مطرح شده است، نه به صورت یک حکم مطلق در نفی یا تخفیف جایگاه دانشگاه.
شفافیت روش‌شناسی:
برای اعتبارسنجی این گزاره، سخنان منسوب به امام خمینی (س) در خصوص دانشگاه مورد بررسی قرار گرفت. با مراجعه به مجموعه آثار و فرمایشات ایشان در صحیفه امام، عبارت مورد نظر در بستر کامل سخنرانی ایشان در تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۵۹ یافت شد. سپس، این بخش از سخنان در کنار سایر فرمایشات ایشان درباره دانشگاه و اهمیت آن مورد تحلیل قرار گرفت تا معنای دقیق و جامع دیدگاه ایشان مشخص شود. تقطیع صورت گرفته در گزاره اولیه و حذف بخش‌های کلیدی از سخنرانی اصلی، دلیل اصلی گمراه کننده بودن آن تشخیص داده شد.
بخش تعاملی:
نظرات، سؤالات و پیشنهادات شما در خصوص این اعتبارسنجی ارزشمند است. لطفاً دیدگاه‌های خود را در این بخش مطرح کنید.
توسط : 
