مستند «دلیل آفتاب» به کارگردانی علی‌رضا محمدی و تولید موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، اثر ارزشمندی است که با رویکردی مستند و علمی به بررسی علل و عوامل آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران می‌پردازد. این اثر سینمایی که با استناد به اسناد معتبر و روایت‌های دست اول تهیه شده، گامی مهم در روشن‌سازی زوایای پنهان این رویداد بزرگ تاریخی برداشته است.
این مستند با بهره‌گیری از اسناد محرمانه حزب بعث عراق، پرده از نیت‌های تهاجمی صدام حسین برمی‌دارد. سند مربوط به جلسه سری حزب بعث در ۲۰ فوریه ۱۹۷۹ (برابر با ۱ اسفند ۱۳۵۷) که توسط مرکز اسناد ویلسون منتشر شده، نشان می‌دهد صدام در این جلسه به صراحت از «حق انتخاب حمله نظامی» علیه ایران سخن گفته است. این در حالی بود که ایران در آن زمان درگیر مسائل داخلی پس از انقلاب و فاقد هرگونه توان تهاجمی بود. این سند به وضوح ثابت می‌کند تصمیم برای حمله به ایران، ماه‌ها قبل از شروع رسمی جنگ و در اوج ناآرامی‌های داخلی ایران گرفته شده بود.
«دلیل آفتاب» با بهره‌گیری از اعترافات مقامات سابق عراقی، به ویژه صلاح عمر العلی، نماینده سابق عراق در سازمان ملل، روایت جالب توجهی از فضای تصمیم‌گیری در رژیم بعث ارائه می‌دهد. العلی در مصاحبه با شبکه الجزیره به شرح ملاقات دکتر ابراهیم یزدی، وزیر خارجه وقت ایران، با صدام حسین در کنفرانس غیرمتعهدها در هاوانا پرداخته است. به روایت العلی، صدام پس از جلسه‌ای به ظاهر مثبت، در خلوت به او گفت: «این فرصتی است که شاید در طول هر قرن بیشتر از یک بار اتفاق نیفتد… ما باید تمامی حقوقمان را از آنها پس بگیریم». این اعتراف، گواهی است بر اینکه تصمیم صدام برای جنگ، یک تصمیم استراتژیک و از پیش تعیین شده بود.
مستند «دلیل آفتاب» با استناد به اسناد رسمی وزارت خارجه ایران، به خوبی نشان می‌دهد که عراق در فاصله بین پیروزی انقلاب اسلامی تا شروع جنگ تمام‌عیار، به طور سیستماتیک مرزهای ایران را مورد تهاجم قرار می‌داد. بر اساس این اسناد، دست کم ۸۸ مورد تجاوز مرزی از سوی عراق در این بازه زمانی ثبت شده که از جمله می‌توان به محاصره پاسگاه هلاله، تجاوز هلی‌کوپترهای عراقی به حریم هوایی ایران و حملات متعدد به روستاهای مرزی اشاره کرد. در مقابل این تحرکات، ایران با خویشتن‌داری و تأکید بر حل مسالمت‌آمیز اختلافات، از هرگونه اقدامی که به درگیری دامن بزند، خودداری می‌کرد.
این مستند با بررسی اعلامیه‌های رسمی رژیم بعث، به وضوح نشان می‌دهد که اهداف عراق از آغاز جنگ، ریشه در ادعاهای تاریخی و توسعه‌طلبانه داشت. صدام حسین در همان روزهای اول جنگ، با لغو یک‌جانبه قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر، شط‌العرب را «حق مسلم عراق» خواند و با سر دادن شعار «آزادی الاحواز»، هدف خود از اشغال خوزستان را آشکار کرد. مستند با استناد به کتاب «باروتی» نوشته حسن اللوی، روزنامه‌نگار نزدیک به صدام، نشان می‌دهد که صدام تنها یک هفته پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در بازدید از مناطق مرزی از فرماندهان خود درباره نقاط ممکن برای حمله به ایران سؤال کرده است.
یکی از بخش‌های قابل تأمل مستند «دلیل آفتاب»، پرداختن به تلاش‌های دیپلماتیک ایران برای جلوگیری از جنگ است. ملاقات دکتر ابراهیم یزدی با صدام حسین در هاوانا و پیشنهاد تشکیل هیئت‌های حسن‌نیت، نشان‌دهنده عزم ایران برای حل مسالمت‌آمیز اختلافات بود. متأسفانه این تلاش‌ها با پاسخ منفی عراق مواجه شد. همان‌طور که صلاح عمر العلی اعتراف کرده، صدام این پیشنهادات را تنها به عنوان تاکتیکی برای فریب دیپلماتیک می‌دانست و قصد واقعی برای صلح نداشت.
این مستند، موفق شده است تصویر روشنی از چگونگی آغاز جنگ تحمیلی ارائه دهد. این اثر نه تنها برای محققان و تاریخ‌پژوهان، بلکه برای نسل جوانی که خاطره مستقیمی از جنگ ندارند، منبعی ارزشمند و قابل اعتماد است. روایت مبتنی بر اسناد این مستند، می‌تواند زمینه‌ساز درک عمیق‌تری از یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران باشد و پاسخی مستدل به تحریف‌های تاریخی در مورد مسئله آغازگری جنگ ارائه دهد.
توسط : 
