این مغالطه در جایی است که گوینده با نویسنده از لغات و واژه هایی استفاده کند. که به علت ابهام و عدم تعین سخن او را غیر قابل نقد نماید به این ترتیب که در هر شرایطی بتواند ادعا کند سخن او هنوز صحیح و پا برجاست و به این وسیله خود را از هر اعتراض و انتقادی مصون بدارد؛ مثلاً وقتی آمریکا اعلام می کند که ما در کشورهای دیگر مداخله نظامی تمام عیار نمیکنیم ولی در شرایط خاص جنگ محدود را می پذیریم میگوییم این سخن مبهم و مغالطه آمیز است، زیرا اگر دامنه جنگ به هر میزان گسترش یابد باز هم آمریکایی ها ادعا می کنند که این یک جنگ محدود است.
من گفته بودم که خرج این مهمانی مبلغ معقولی خواهد بود و مسلماً با توجه به مهمانی برگزار شده این مقدار کاملاً معقول است.
برخی واژه های مبهم صفات نسبی هستند مانند دور و نزدیک، کوچک و بزرگ و مثلاً می گوییم: قم یکی از شهرهای نزدیک تهران است. در حالی که فاصله آنها ۱۴۰ کیلومتر است. از آن سو به وسایل کنترل کننده دستگاه های الکترونیکی مانند رادیو و تلویزیون که جدا از اصل آن دستگاه باشد، وسیله «کنترل از راه دوره می گوییم، اگر چه کنترل از فاصله یک متری صورت بگیرد. معنای نسبی بودن صفانی مانند: دور و نزدیک، کوچک و بزرگ، ارزان و گران و … همین است و استفاده از این صفات نسبی امکان ارتکاب مغالطه توسل به واژه های مبهم را زیاد می کند.
كميات مبهم مانند زیاد، اندک، خیلی کم و … در مقابل کمیات معین، مانند ۳۱۳، ۱/۲۵، ۷۲ و ….) نیز ابزار رایجی برای استفاده از این مغالطه هستند؛ مثلاً کسی ادعا می کند که پول کمی دارد و بعد از تحقیق معلوم میشود که بیست میلیون تومان دارد. چنین کسی در برابر اعتراض دیگران میتواند بگوید بیست میلیون که پولی نیست یک وسیله مناسب هم نمی توان با آن خرید باید اول معلوم شود که معنای خانه مناسب چیست؟ از آن طرف ممکن است کسی بگوید که پول زیادی دارد و معلوم شود که مثلاً بیست تومان پول داشته است بعد بگوید با بیست تومان می توان صد بار تلفن زد مگر کم پولی است؟
علت مغالطه در این جا این است که ما با الفاظ و مفاهیم نامعین سر و کار داریم که همین عدم تعین باعث می شود که صدق و کذب و مطابقت و عدم مطابقت با واقع تعریف نشده باقی بماند؛ یعنی سخن ما طوری است که اگر بخواهیم از آن دفاع کنیم امر واقع و آن چه اتفاق می افتد هر چه باشد سخن ما با آن قابل انطباق خواهد بود. البته باید توجه داشت که استفاده از واژه های مبهم صفات نسبی، کمیات نامعین و در هر شرایطی مغالطه نیست زیرا در بسیاری از موارد استعمال این کلمات مشکلی ایجاد نمیکند؛ مثلاً وقتی گفته میشود روزهای کمی از سال در تهران هوا بارانی است، اگر چه روشن نیست که دقیقاً چند درصد روزهای سال بارانی است، اما في الجمله میتوان پذیرفت که در صد کمی از روزها هوای تهران بارانی است.
مغالطی بودن استفاده از واژه های مبهم وقتی است که گوینده با استفاده از چنین واژه هایی خبری بدهد و قصد او این باشد که وقتی امر واقع مربوط به خبر او محقق شد، بتواند امر خارجی را هر چه باشد . در ابهام کلام خود بگنجاند و و سخن سابق خود را صادق جلوه دهد و بدین ترتیب خود را از هر اعتراض و ایرادی مصون دارد.
یکی از موارد متداول استفاده از این مغالطه در فال گیری و پیش گویی هاست. در پیش گویی ها معمولاً از لغات و عباراتی استفاده میشود که مبهم باشند و قابلیت انطباق با مصادیق گوناگونی را داشته باشند؛ مثلاً می گویند:
شما استعداد زیادی در بعضی از رشته ها دارید و به زودی موفقیت بزرگی نصیب شما می شود. نستراداموس، پزشک فرانسوی که در قرن شانزدهم (۱۵۰۳ – ۱۵۶۶ م) می زیسته و اهل علوم غریبه و پیشگویی بوده است مجموعه سروده هایی دارد که به عنوان پیش گویی های نستراداموس معروف است و به زبانهای مختلف و از جمله فارسی همراه با شرح آن ترجمه شده است. این اعتقاد وجود دارد که نستراداموس همه وقایع بعد از خود را پیش بینی کرده از انقلاب فرانسه گرفته تا ظهور هیتلر و حتى انقلاب اسلامی و….. نکته قابل ملاحظه در پیشگویی های او ابهام آن هاست که موجب شده با وقایع گوناگون قابل انطباق باشد.
سیل و طاعون بزرگ برای زمانی دراز به شهر بزرگ حمله ور خواهد شد. پاسدار و نگهبان با دست به قتل می رسند. او به ناگاه به اسارت در می آید و در آن اسارت اشتباهی به کنار نمی رود.
وحشتی سهمگین که از سوی سر حلقه ماجرا نهفته نگاه داشته می شود، به ناگاه آشکار خواهد شد. تیمیدیان شهر بزرگی را تسخیر خواهند کرد نزدیک به رودی بزرگ تجاوزی بزرگ انجام می گیرد.
عبارات فوق قابل تطبیق با وقایع و شخصیت های گوناگون و متعددی است. همین ویژگی باعث شد که پیش گویی های این چنین همیشه بعد از یک واقعه و رخداد، قابل بیان و تحلیل باشد. لذا مردم هر عصر و زمان پیش گویی های او را مربوط به دوران خود میدانند. برای اجتناب از این مغالطه همواره باید نسبت به استعمال كلمات مبهم حساسیت نشان داد و در مواردی که احتمال خطا و خلاف وجود دارد، به ویژه در تنظیم قراردادها و مسائل حقوقی و قانونی باید از چنین کلماتی اجتناب شود و یا مراد از هر یک، به صورت دقیق و تعریف شده مشخص گردد.